Modern klasikler kategorisinde yer alan birçok eser “ırkılı, cinsiyetçilik, küfür, hakaret, aşağılayıcı dil” üzere münasebetler gösterilerek, kullanılmış kimi söz ve tabirler silindikten sonra basılacak.
GEÇMİŞTEN BUGÜNE SANSÜR GAYESİ OLAN KİMİ ÜNLÜ ESERLER
Muhteşem Gatsby, F. Scott Fitzgerald
Çavdar Tarlasında Çocuklar, JD Salinger
Gazap Üzümleri, John Steinbeck
Bülbülü Öldürmek, Harper Lee
Ulysses, James Joyce
Sevgili, Toni Morrison
Sineklerin Tanrısı, William Golding
1984, George Orwell
Lolita, Vladimir Nabokov
Fareler ve İnsanlar, John Steinbeck
Rüzgar Üzere Geçti, Margaret Mitchell
Sözkonusu uygulama edebiyat severler ortasında ‘sansür” olarak nitelendirilirken kederle karşılandı. Kimi edebiyat eleştirmenleri hususla ilgili görüşmerini paylaştı.
Hürriyet gazetesinden Fulya Soybaş, “Klasik romanlara ‘modernleşme’ sansürü” başlıklı yazısında çağdaş klasik olarak bilinen kitaplar hakkında alınan kararları Türkiye’deki yayıncı ve müelliflere sordu…
O PERİYODU VE RUHUNU, HATTA LİSANINI NASIL ANLAYACAĞIZ
Önce ‘Charlie’nin Çikolata Fabrikası’ romanının muharriri Roald Dahl’ın kitapları, sonra James Bond’un yaratıcısı Ian Fleming’inki ve bu hafta da ünlü polisiye müellifi Agatha Christie’nin romanlarının içindeki kilo, ırk, cinsiyete ait ve ‘hakaretamiz’ kısımların tamamı ya değiştirildi ya da silindi. Birinci bakışta bu yapılana ‘modernleşme’ gözü ile bakılabilir elbette lakin tüm bu tabirler kitaplardan çıkarılırsa o periyodu ve ruhunu, hatta lisanını nasıl anlayacağız? Kitaplara yapılan her müdahale yepyeniliği öldürdüğü üzere tarihe de müdahale manasına gelmez mi? Bu değişimlere ‘sansür’ denilebilir mi?
KİTAPLARDAN IRKÇI, AYRIMCI, HAKARETAMİZ SÖZLER AYIKLANDI
Geçtiğimiz hafta Agatha Christie romanlarının yeni nesiller için değiştirildiğini, “modernleştirildiğini” öğrendik. İngiliz polisiye müellifinin 1920-1976 yılları ortası yazdığı romanlar, “ırkçı”, “ayrımcı” ve “hakaretamiz” tabirlerden “arındırılarak” yayıncı HarperCollins tarafından tekrar basıldı. İngiliz The Telegraph gazetesinin incelediği Christie romanlarının yeni baskısında çok sayıda değişiklik yapıldığı belirlendi. Örneğin:
– 1937’de yazılan ‘Nil’de Ölüm’ romanında geçen “Doğulu” sözü kaldırıldı.
– Bayan Allerton karakterinin; “Geri dönüp bakıyorlar ve bakıyorlar. Gözleri tek sözle iğrenç, burunları da o denli. Çocukları hakikaten sevdiğime inanmıyorum” tabirleri şu halde değiştirildi: “Geri dönüp bakıyorlar ve bakıyorlar. Çocukları sahiden sevdiğime inanmıyorum.”
-Kitaptaki ‘Nubyalı kayıkçı’ sözü ‘kayıkçı’ ile değiştirilirken, daha evvel ‘siyah’ ve ‘sırıtan’ olarak tanımlanan hizmetçi de yeni basımlarda artık ırkıyla tanımlanmıyor. Yerine ‘başını sallayan’ tanımlaması kullanılıyor.
Christie’nin 1939’da yazdığı ve Türkçeye ‘10 Küçük Zenci’ olarak çevrilen kitabının ismi 1977’de ‘And Then There Were Non’, Türkçe ismi da ‘10 kişiydiler’ olarak değiştirilmişti. Yayınevleri kendi dünya görüşü çerçevesinde muharrir seçme hakkına elbette sahip. Üretim süreçlerinde, editörleri aracılığı ile birtakım tabirler üzerine müellifle tartışabilirler ya da tekliflerde de bulunabilirler. Tüm bunları kabul etmek ya da etmemek muharrire kalmış bir durum lakin yıllar öncesinde yazılmış, artık klasikleşen yapıtları ‘ayıklamak…’ İşte asıl tartışılması gereken bu.
TİCARİ BİR KORKU İLE YAPILMIŞ OLABİLİR
Türkiye Yayıncılar Birliği Lideri Metin Celal Zeynioğlu: “Politik doğruculuktan çok ticari bir dert ile yaptıklarını düşünüyorum lakin bu yapılan yanlıştır. Bir sefer müelliflere büyük bir saygısızlık. İsteği olmadan (artık ortamızda değiller, öldüler) hiçbir müellifin cümlesi değiştirilemez. Kaldı ki Roald Dahl’ın ‘Sözcüklerim değiştirilemez’ vasiyeti var. Onu da ciddiye almamışlar. Ayrıyeten bugün ‘ırkçı’, ‘cinsiyetçi’ ya da ‘hakaret’ olarak nitelendirilen ve ayıklanan sözcükler, o periyot yaygın formda kullanılıyordu. Hasebiyle bu bir nevi sansürdür ve yapılan her değişikliğin, devrin lisanı, müellifin ruhu ve üslubunda eksikliğe neden olduğu da göz arkası edilmemelidir.
BUNUN İSMİ POSTMODERN SANSÜR
Gaziantep Üniversitesi, Yeni Türk Edebiyatı Kısmı öğretim üyesi ve şair Kaan Eminoğlu: Bu da bir sansürdür aslında. Özgününe müdahaledir. Postmodern kültürün getirdiği, ilerici üzere görünen ancak gerici bir atak. Her devrin ruhu, bakış açısı farklıdır. Kitabı periyodun zihniyetinden koparırsanız objektif olarak değerlendiremezsiniz. Ayrıyeten muharrirlerin da zaaf ve eksiklikleri, bağımlılık, hastalıklar üzere farklı eğilim ve kanıları olabilir. Burada bir ilahlaştırma isteği olacak ki muharrirlerin zayıf tarafları artık pek gösterilmek istenmiyor. Kapitalizmin tipik pazarlama mantığı ile de uyuşuyor. Heykel üzere… Girinti, çıkıntıları törpülenip en harika hali ile pazarlanmaya çalışılıyor artık eserler.
ELEŞTİRİSİNİ YAPARIZ LAKİN İÇERİĞİ DEĞİŞTİREMEYİZ
Edebiyat Eleştirmeni Ömer Türkeş: Her yazı, müellifinin dünya görüşünü ortaya koyar. Münasebetiyle eleştirisini yaparız lakin değiştiremeyiz. Çünkü bir periyodu yansıtır. Christie’nin romanları da emperyal İngiltere devri ile irtibatlıdır, ki dünya edebiyatının pek çok klasiğinde de bu tıp bir zihniyet ve hasebiyle tabirler vardır. Mesela, Robinson Crusoe; beyaz adamın üstünlüğü üzerine kurulmuş, şahsen bu türlü bir romandır. Yayınevlerinin âlâ bir niyetle bu stil ayrımcılıklara artık daha fazla müsaade vermek istememelerini anlıyorum fakat bu bahsettiğimiz romanlar yeni olmamakla birlikte editörlüğü de o devir yapılmış ve bitmiştir. Yani yenilenmesi üzere bir durum kabul edilemez. Ve dahası bu romanların birden fazla, gücünü ve büyüklüğünü de dayandırdıkları bu usul mevzulardan almakta. Ayrıyeten bu kitaplar, yalnızca edebi değil, kültürel tenkitlere de husus edilebilecek metinler. Şöyle düşün; devir araştırması yapıyorsun lakin Fleming’in, Christie’nin romanları ‘tertemiz’ lakin Esat Mahmut Karakurt’un yapıtları ırkçı sözlerle dolu. Bu saçma. Yeri gelmişken; yeni yapıtların ‘ırkçı’, ‘cinsiyetçi’ bir terminoloji ile yazılmasına da karşıyım ancak eskiye müdahale edemeyiz.
BUGÜNÜN BAKIŞ AÇISI İLE GEÇMİŞ PAKLIĞI YAPILAMAZ
Hürriyet Gazetesi Kültür, Sanat ve Edebiyat muharriri, Kültürazzi İhsan Yılmaz: “Bir eser vakit ve yeri ile kıymetlendirilir. Bu, değişmez bir kuraldır. Çünkü bu ayrıntılara bakarak devrin okumasını yapar ve periyodu daha düzgün anlarsınız. Christie romanlarından da devir sözleri çıkarıldığında o artık bir Christie romanı olmaz. Tekrar birebir örnekten gidelim; Christie bunu ‘ırkçılık’ olsun diye ya da o bakış açısı ile yapmadı ki. Şu an bakarsan ırkçılık ancak o periyot bu türlü bir kavram yok. Bir sanat yahut edebiyat yapıtından ırkçı tabirlerin çıkarılması gelecek kuşakları korumak ismine faydalı olabilir lakin bu yeni edebiyat tipleri için geçerli. Yoksa bugünün bakışı ile geçmiş paklığı yapılamaz. Yapılırsa ortada eser kalmaz.