Pekin idaresi, çatışmanın başlamasından itibaren verdiği iletilerde sivilleri gaye alan ve memleketler arası hukuku ihlal eden aksiyonları kınarken, krizden çıkışın tek yolunun Filistin’e ulusal haklarının verilmesi ve iki devletli tahlil olduğunu vurguladı.
Çinli yetkililer, krizin tahlili için yürüttükleri diplomatik temaslarda Orta Doğu barış sürecinin devamı için geniş mutabakat oluşturacak bir memleketler arası barış konferansının toplanması davetlerini yineledi.
“ÇATIŞMANIN DURDURULMASI VE SİVİLLERİN KORUNMASI” ÇAĞRISI
Hamas’ın silahlı kanadı İzzeddin el-Kassam Tugayları’nın, 7 Ekim sabahı İsrail’e “Aksa Tufanı” ismiyle kapsamlı hücum başlatmasının akabinde İsrail ordusunun onlarca savaş uçağıyla Gazze Şeridi’ne hava ataklarıyla tırmanan çatışmalarda sivilleri maksat alan aksiyonlar ve can kayıpları memleketler arası toplumun reaksiyonuna yol açtı.
Pekin idaresi, çatışmanın başlamasının akabinde İsrail’in, Hamas’ın hücumlarını tek taraflı kınama beklentisine karşın taraflara “çatışmanın durdurulması ve sivillerin korunması” daveti yaparak Filistin sıkıntısına “iki devletli çözüm” takviyesini vurguladı.
Çin’in Birleşmiş Milletler (BM) Daimi Temsilcisi Büyükelçi Cang Cün, BM Güvenlik Kurulunun 8 Ekim’de düzenlediği acil oturumda, Çin tarafının, “İsrail ile Gazze Şeridi’ndeki silahlı kümeler ortasında şiddetli çatışmalardan telaş duyduğunu ve durumun daha berbata gitmesi ihtimalinden kaygılı olduğunu” lisana getirdi.
Çin’in sivillere yönelik her türlü şiddeti ve saldırıyı kınadığını söz eden Cang, “Tüm taraflar, milletlerarası insani hukuka bağlı kalarak sivillere ve sivil tesisleri tahrip etmeye yönelik hücumlardan kaçınmalıdır.” dedi.
Cang, Filistin ile İsrail ortasındaki tekrar eden çatışmaların sebebinin, “Orta Doğu barış sürecinin doğrultusundan çıkması”, “iki devletli tahlil temelinin aşındırılması” ve “ilgili BM kararlarının aktif halde uygulanmaması” olduğunu vurguladı.
Çin Dışişleri Bakanlığı da aynı gün yayımladığı yazılı açıklamada, taraflara, “ateşkes ve sivillerin korunması” daveti yaptı.
ARABULUCULUK ÖNERİSİ VE MİLLETLERARASI KONFERANS ÇAĞRISI
Pekin idaresi, sonraki günlerde tansiyonun düşürülmesi ve insani krizin önlenmesine yönelik diplomatik temaslar yürüttü.
Çin’in Orta Doğu Özel Temsilcisi Cai Cün, 10 Ekim’de Mısır Dışişleri Bakanlığının Filistin Dairesinden sorumlu Bakan Yardımcısı Usame Hıdır ile yaptığı telefon görüşmesinde ortak arabuluculuk için teklifte bulundu.
Cai, İsrail ile Filistin ortasında ateşkes sağlanması, şiddetin durdurulması ve Filistin halkına insani yardım sağlanmasına yönelik gayretler için Mısır ile çalışmaya hazır olduğunu bildirdi.
Çinli diplomat ayrıyeten Filistin, İsrail, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri’nden mevkidaşları ve BM, Avrupa Birliği (AB) ile Norveç’in Orta Doğu özel temsilcileriyle telefon görüşmeleri yaptı ve Pekin’de Arap Birliği ülkelerinin büyükelçileri ile bir ortaya geldi.
Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi, 12 Ekim’de Brezilya Devlet Lideri’nin Baş Danışmanı Celso Luiz Nunes Amorim ile yaptığı telefon görüşmesinde, İsrail-Filistin çatışmasının durdurulması ve Filistin meselesinin tahlili için milletlerarası konferans toplanması davetinde bulundu.
Uluslararası toplumu iki devletli tahlil temelinde daha geniş bir uzlaşmaya zorlayacak, uzman ve tesirli bir memleketler arası barış konferansının en kısa müddette toplanması için takvim ve yol haritasının belirlenmesi gerektiğini vurgulayan Vang, “Çatışma bir sefer daha trajik halde gösterdi ki Filistin probleminin tahlili, barış müzakerelerinin en kısa vakitte tekrar başlatılmasında ve Filistin halkının legal haklarının yerine getirilmesinde yatıyor.” sözlerini kullandı.
“ÇİN, FİLİSTİN PROBLEMİNDE VİCDANIN YANINDADIR”
Dışişleri Bakanı Vang, 13 Ekim’de ülkesini ziyaret eden AB Dış Bağlantılar ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Josep Borrell ile düzenlediği ortak basın toplantısında, Pekin’in krizdeki tavrını, “Çin, Filistin sıkıntısında vicdanın yanındadır.” kelamlarıyla lisana getirdi.
Vang, Filistin probleminin kökeninde yatan sebebin Filistinlilerin bağımsız devlet kurma isteklerinin gerçekleşmemesi ve bu tarihî haksızlığın düzeltilmemesi olduğuna dikkati çekerek “İsrail’in devlet kurmaya hakkı varsa Filistin’in de var. İsrailliler ulus olarak yaşama teminatına sahipler. Pekala ya Filistinlilerin ömrü ne olacak? Filistinlilere yapılan haksızlık yarım asrı aştı. Kuşaklardır süren acılar artık son bulmalı.” sözlerini kullandı.
Çin’in iki devletli tahlili desteklediğini vurgulayan Vang, “Ancak iki devletli tahlille Orta Doğu’ya kalıcı barış gelebilir ve İsrail’in güvenliği daima olabilir.” değerlendirmesinde bulundu.
Vang, sonraki günlerde de bölge siyasetinde kritik tartısı olan ülkelerden mevkidaşlarıyla telefon diplomasisi yürüttü. 15 Ekim’de Türkiye, ABD, Suudi Arabistan ve İran dışişleri bakanlarıyla görüşmeler yaptı.
TÜRKİYE VE ÇİN’DEN “İKİ DEVLETLİ ÇÖZÜM” VURGUSU
Vang Yi, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile görüşmesinde, Filistin sıkıntısının Orta Doğu’daki meselelerin merkezinde olduğunu belirterek bu sorunun adil ve makul biçimde çözülmemesi halinde bölgede kalıcı barışın olanaksız olacağını vurguladı.
Vang, “Olgular bir defa daha gösteriyor ki Filistin sıkıntısından çıkışın tek yolu, BM Güvenlik Kurulu kararlarının uygulanması ve iki devletli tahlilin gerçek manada hayata geçirilmesidir.” sözünü kullandı.
Bakan Fidan da İsrail ile Filistin ortasında tırmanan tansiyonun yarattığı tehlikeye dikkati çekerek Türkiye’nin sivillerin can kayıplarına ve yerinden edilmesine derhal son verilmesi ve çatışmanın bölgeye yahut daha geniş ölçeğe yayılmasının önlenmesi gerektiği görüşünü lisana getirdi.
Acilen savaşa son verecek ateşkesin ilan edilmesi ve bu ortada Filistin sıkıntısına uzun periyotlu ve kalıcı bir tahlil bulunmasının gereğine işaret eden Fidan, “İki devleti içermeyen bir tahlil uygulanabilir olmayacaktır.” değerlendirmesinde bulundu.
Bakan Fidan, Türkiye’nin, Çin’in Filistin probleminin tahlili için Güvenlik Kurulu’ndaki uğraşlarını desteklediğini ve bölgede kalıcı barış için Çin ile çalışmaya hazır olduğunu vurguladı.
“İSRAİL’İN HAREKETLERİ, NEFSİ MÜDAFAA SONLARINI AŞTI”
Çin Dışişleri Bakanı Vang, Amerikalı mevkidaşı Antony Blinken ile görüşmesinde, İsrail-Filistin çatışmasında askeri seçeneğin çıkış yolu olmadığını, şiddete şiddetle karşılık vermenin sırf “fasit döngü” yaratacağını belirtti.
Çin’in sivillere ziyan veren, memleketler arası hukuku ihlal eden tüm aksiyonlara karşı olduğunu ve bunları kınadığını söz eden Vang, “Kimse güvenliğini saf sivillere ziyan vererek sağlayamaz.” tabirini kullandı.
Vang, Suudi mevkidaşı Faysal bin Ferhan ile görüşmesinde de İsrail’in, “Gazze halkını toplu cezalandırmaya son vermesi gerektiğini”, nefsi müdafaa hakkının memleketler arası hukuka ve insani hukuka uygun kullanılması gerektiğini vurgulayarak “İsrail’in aksiyonları, nefsi müdafaa hudutlarını aştı.” değerlendirmesinde bulundu.
İranlı mevkidaşı Hüseyin Buyruk Abdullahiyan ile görüşmesinde İsrail-Filistin çatışmasının bugünkü duruma gelmesinin temel sebebinin, Filistin halkının devlet kurma hakkının uzun vakittir askıya alınması olduğuna dikkati çeken Vang, “Filistinlilerin yaşama hakkı, topraklarına geri dönme hakkı görmezden geliniyor. Bu tarihi haksızlığa derhal son verilmeli.” diye konuştu.
Vang, 16 Ekim’de Pekin’i ziyaret eden Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ile görüşmesinde de BM Güvenlik Kurulunun, İsrail ile Filistin ortasındaki çatışmanın durdurulması için acil adım atması gerektiğini vurguladı.
Malezya Dışişleri Bakanı Zambry Abdul Kadir ile de 22 Ekim’de telefonda görüşen Vang, Çin’in Filistin probleminde Arap ve İslam ülkelerinin legal taleplerini desteklediğini bildirdi.
“SAVAŞ İLE BARIŞ ORTASINDA SEÇİM YAPMAK GEREKİYOR”
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping de Pekin’de düzenlenen 3. Jenerasyon ve Yol Forumu için ülkesini ziyaret eden Mısır Başbakanı Mustafa Medbuli ile 18 Ekim’de yaptığı görüşmede, İsrail-Filistin tansiyonunda önceliğin çatışmanın durdurulması, denetimden çıkarak yayılmasının önlenmesi gerektiğini bildirdi.
Mükerrer İsrail-Filistin çatışmalarından çıkışın tek yolunun iki devletli tahlil olduğunun altını çizen Şi, bağımsız bir Filistin devletinin kurularak İsrail ile barış içinde var olmasının sağlanması gerektiğini belirtti.
Bu ortada Çin’in Orta Doğu Özel Temsilcisi Cai de bölgeye giderek temaslarda bulundu. 21 Ekim’de Mısır’da düzenlenen, İsrail-Filistin çatışması ve Gazze’deki gelişmelerin ele alındığı “Kahire Barış Zirvesi”ne katılan Cai, BM’nin Filistin sıkıntısının tahlili için daha büyük ölçekte, faal ve yetkili bir memleketler arası konferansı en kısa müddette toplaması gerektiğine işaret etti.
Son olarak, Dışişleri Bakanı Vang, 24 Ekim’de İsrail ve Filistin dışişleri bakanlarıyla farklı ayrı telefon görüşmeleri gerçekleştirdi.
Vang, İsrailli mevkidaşı Eli Cohen ile görüşmesinde, Çin’in çatışmanın tırmanmasından, bölgedeki tansiyondan ve sivil can kayıplarından tasa duyduğunu belirterek “Nefsi müdafaa her ülkenin hakkıdır fakat milletlerarası insani hukuka uyulmalı, sivillerin güvenliği korunmalıdır.” sözünü kullandı.
Tırmanan çatışmanın bütün dünyayı etkilediğine dikkati çeken Vang, “İsrail-Filistin çatışmasında savaş ile barış ortasında seçim yapmak gerekiyor.” diye konuştu.
“GAZZE HALKININ SİLAHA VE MÜHİMMATA DEĞİL, BESİNE VE İLACA MUHTAÇLIĞI VAR”
Vang, Filistin Dışişleri Bakanı Riyad el-Maliki ile görüşmesinde, Gazze halkı için sempatilerini ileterek Filistin’e “Gazze halkının silah ve mühimmata değil besine ve ilaca gereksinimi var. Gazze Şeridi’nde jeopolitik hesaplara değil, savaşı durduracak, barışı teşvik edecek eforlara gereksinim var.” değerlendirmesinde bulundu.
Çinli bakan ülkesinin Filistin’e insani yardımı sürdüreceğini söz etti.
FİLİSTİN SORUNU VE ÇİN
Çin, Filistin meselesinde klâsik olarak iki devletli tahlili, bağımsız Filistin devletinin kurulmasını destekleyen bir siyaset izliyor.
Filistin Kurutuluş Örgütüne (FKÖ) 1960’lardan bu yana dayanak veren Çin, 1988’de Filistin devletini tanıyarak Arap Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı dışında bunu yapan birinci ülke olmuştu.
Pekin idaresi, BM Güvenlik Kurulunun daimi üyesi olarak sonraki yıllarda da Filistin’e hem diplomatik takviyesini sürdürmüş hem de insani yardım sağlamıştı.
Devlet Başkanı Şi Cinping’in iktidarda olduğu son 10 yılda Pekin, İsrail-Filistin uyuşmazlığının tahlili için etkin rol oynama teşebbüslerinde bulunmuştu.
Şi, 2013’te İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas’ı ayrı farklı Pekin’e davet ederek uyuşmazlığın barışçıl tahlili için 4 unsurluk plan önermişti.
Plan, tarafların 1967’deki sonlarına döndüğü, başşehri Doğu Kudüs olan, tam egemenliğe sahip bağımsız bir Filistin devletinin kurulacağı iki devletli tahlil öngörüyordu.
Şi, işgal altındaki topraklarda yerleşim faaliyetlerinin durdurulması, tahlil için memleketler arası gayretlerin uyumu ve Filistin’in kalkınmasına takviye verilmesi davetinde bulunmuştu.
ARABULUCULUK İÇİN YENİ ADIMLAR
Son 10 yılda barış müzakerelerine dönüş konusunda ara katedilemezken, Pekin idaresi, bu ayın başında çatışmaların tekrar başlamasından evvelki bir yılda arabuluculuk eforları için yeni adımlar atmıştı.
Aralık 2022’de Suudi Arabistan’a yaptığı ziyarette birinci defa düzenlenen Çin-Arap Zirvesi’nde Filistin lideri Abbas ile görüşen Şi, Filistin sıkıntısına erken, adil ve kalıcı tahlil bulunmasına yönelik eforlara takviye kelamı vermişti.
Şi ile Abbas’ın görüşmesinin akabinde Çin’in Orta Doğu Özel Temsilcisi Cai, nisanda İsrail ve Filistin’de temaslarda bulunmuş, dönemin Dışişleri Bakanı Çin Gang da birebir günlerde İsrailli ve Filistinli mevkidaşları ile yaptığı telefon görüşmelerinde, “barış müzakerelerine dönülmesi” daveti yaparak Çin’in bu bahiste “kolaylık sağlamaya” hazır olduğunu belirtmişti.
Öte yandan Mahmud Abbas, haziranda Pekin’i ziyaret ederek Çin Devlet Başkanı Şi ile görüşmüştü. Şi, görüşmede, Filistin sıkıntısının tahlili için barış müzakerelerine dönülmesi gerektiğini belirterek müzakereler için elverişli ortamın yaratılması maksadıyla “uluslararası barış konferansı” toplanması davetinde bulunmuştu.
Filistin sıkıntısının yarım asırdan uzun müddettir tahlilsiz kalmasının Filistin halkına büyük acılar yaşattığını, bu yüzden adaletin bir an evvel sağlanması gerektiğini belirten Şi, “Çözümün temeli, 1967 hudutları temelinde, başşehri Doğu Kudüs olan tam egemenliğe sahip bağımsız bir Filistin devletinin kurulmasında yatıyor.” sözlerini kullanmıştı.
İki önder, görüşmenin akabinde Çin ile Filistin ortasında “stratejik ortaklık” kurulduğunu ilan etmişti.
NETANYAHU’NUN BU AY ÇİN’İ ZİYARET ETMESİ BEKLENİYORDU
Çin, 1992’de diplomatik münasebet kurduğu İsrail ile de “yenilikçi kapsamlı ortaklık” olarak tanımlanan bir çerçevede ikili işbirliğini sürdürüyor.
Son çatışmaların başlamasından evvel İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun bu ay Pekin’i ziyaret etmesi ve Devlet Başkanı Şi ve diğer Çinli yetkililerle Pekin’in barış müzakerelerinin devamına yönelik tekliflerini ele alması bekleniyordu.
Ancak çatışmaların başlamasının akabinde Netanyahu’nun ziyareti rafa kalkarken, değişen şartlar Çin’in muhtemel arabuluculuğu için karmaşık bir tabloyu ortaya çıkarmış görünüyor.